Het is vanzelfsprekend dat jongeren zowel op school als in verenigingen media-opvoeding moeten krijgen. Ze moeten de complexe uitdagingen van online veiligheid begrijpen. Ze moeten zich met kennis van zaken in de digitale samenleving kunnen bewegen. Daarom is het cruciaal om hun vaardigheden en sociale, kritische en communicatie-attitudes te versterken. 

Een veilig, verantwoordelijk en intelligent gebruik van het internet moet een plaats krijgen in het leerproces, de schoolprogramma’s en/of een onderwijsproject. Het is belangrijk om het potentieel van de technologie te benadrukken.

Hier vind je concrete tools en ideeën om een mooi educatief initiatief te starten. Doel: ervoor zorgen dat jongeren gelukkige, verantwoordelijke en solidaire digitale burgers worden.

Jacht op clichés

Verbreek stereotypes:

Jongeren zijn internetexperts: jawel, ze zijn snel en overmoedig. Ze jongleren bliksemsnel met apps. Maar daarom zijn ze nog geen kritische, gelukkige en verantwoordelijke internetgebruikers. Op dat vlak is er een rol weggelegd voor professionals. Ze moeten jongeren de weg wijzen naar maatschappelijke waarden en sociale vaardigheden.

Je moet een geek zijn om geloofwaardig te zijn: je moet in geen geval een kenner van sociale media zijn om een jongere te helpen. Wanneer jongeren online een probleem hebben, komt dat vaak niet uit het internet voort maar wel uit een sociale interactie. Als volwassene is het volstrekt legitiem dat je die onderwerpen met hen bespreekt. Toch moeten we hun kennis benutten om hen als experts te gebruiken. Zij kunnen je vertellen over populaire platformen en apps.

Dialoog

3 sleutelwoorden als startpunt van een gesprek met een minderjarige:

1. Belangstelling
2. Vertrouwen
3. Neutraliteit

Hiermee begint een educatief en eerlijk gesprek over het internet omdat je de intimiteit van de jongere betreedt, een gevoelige, geheime zone. Je moet dus een open mentaliteit hebben, zonder zijn sociaal mediagebruik te beoordelen. Die houding is het startpunt voor een gesprek.

Veiligheid

Vooraleer je jongeren over media of online risico’s kunt leren, moet je een vertrouwensklimaat in de groep scheppen. Jongeren moeten voelen dat je oprecht belangstelling hebt voor hun digitale universum. Toon dat je ontvankelijk bent. Stel vragen zonder beoordeling. Ze moeten het gevoel hebben dat ze je kunnen vertrouwen.

Concreet

Hoe neem je online veiligheid op in je lessen?

Het is niet altijd makkelijk om pedagogische hulpmiddelen te vinden voor media-opvoeding. Media-opvoeding houdt verband met transversale doelstellingen van het basis- en middelbaar onderwijs. In de praktijk ontbreekt ze in lesprogramma’s. Het is dus moeilijk om ze een plaats in een uurrooster te geven.

Daarom pleit Child Focus voor een interdisciplinaire benadering: online veiligheid moet niet enkel in de les informatica aan bod komen. Ze kan even goed worden behandeld in een les:

• geschiedenis of aardrijkskunde: de betrouwbaarheid van een informatiebron nagaan;
• natuurkunde of wiskunde: de resultaten van zoekmachines analyseren;
• taal: een educatieve website ontwikkelen;
• maatschappijleer: het verschil bijbrengen tussen pesten, grappen en spotten bijleren.

Ontdek hier al ons educatief materiaal.

Op zoek naar extra tools of materiaal? www.betternet.be

Child Focus biedt tools en preventieprogramma’s, bestemd voor jou als leerkracht of maatschappelijk werker. Deze tools helpen je om de risico’s van het internetgebruik aan te kaarten. Ze stellen ook mogelijke oplossingen voor om met jongeren te bespreken.

Child Focus zet zich jaarlijks in om in partnerschap met de internetindustrie, via workshops, kinderen uit het 5 en 6 leerjaar te sensibiliseren over het veilig gebruik van het internet. Child Focus werkt mee aan dat initiatief door de inhoud van het didactische materiaal uit te werken en de vrijwilligers van verschillende ondernemingen op te leiden. Elk jaar nemen meer dan 150 werknemers deel aan dit programma en meer dan 13.000 kinderen worden bewust gemaakt.

Schrijf je hier in.

Educatief materiaal

Ontdek hier al ons educatief materiaal.

Wil je met jongeren praten over privacy, cyberpesten, sexting of online challenges?

Privacy

Je privéleven beschermen betekent vooral dat je niet TE VEEL informatie deelt. Veel jongeren die op sociale media actief zijn, hebben nog de neiging om privégegevens te delen op hun profiel (naam, adres van hun school, gsm-nummer,…).

Respect voor privacy en de bescherming van persoonsgegevens zijn 2 essentiële elementen in onze huidige samenleving.

Hoe maken we jongeren bewust om hun online privacy te beschermen?

Toegankelijkheid van het profiel. wie heeft toegang tot wat? Met de privacy-instellingen kunnen jongeren de zichtbaarheid van hun profiel beperken.

• Bekijk het profiel en leg de jongere uit hoe hij de privacy-instellingen kan aanpassen.
• Denk samen met de jongere na over de betekenis van online vriendschappen. Vergelijk het met het offline leven. Zijn er mensen met wie hij hechtere banden heeft dan met anderen, net als in het echte leven, en die daardoor meer informatie mogen zien?

> Het recht op afbeelding: leg uit dat het belangrijk is om dit recht te respecteren. Iedereen heeft het recht om wel of niet akkoord te gaan met de verspreiding van zijn afbeelding op sociale media. Dat kan de e-reputatie beïnvloeden.

Let op: toestemming krijgen om een foto te nemen van iemand, betekent niet dat je toestemming krijgt om deze foto online te zetten en iemand te taggen.  Dit zijn 3 verschillende soorten toestemming.

Ontdek ook hier ons lespakket "Think Before You Post".

Cyberpesten

Pesten en cyberpesten gaan vaak samen. Pesten op school kan gemakkelijk online en buiten de schoolmuren een vervolg krijgen. Daarom moet de aanpak van cyberpesten passen in een globaal beleid tegen pesten op school. Open communicatie over deze problematiek met zowel jongeren als ouders staat centraal.

De aanpak van cyberpesten volgt 5 krachtlijnen, met acties voor de slachtoffers, pesters, toeschouwers, ouders en de instelling.

Ontdek hier ons lespakket "Stop cyberpesten".

Hoe voorkom je cyberpesten?

Maak je leerlingen bewust voor online en offline pesten. Wacht niet tot er een probleem is:

• Leer jongeren om zichzelf en anderen te respecteren.
• Laat jongeren stilstaan bij de gevolgen van (cyber)pesten.
• Schep een sfeer in de groep waarin er geen plaats is voor pesten, een kader waarin iedereen een rol speelt om het te stoppen. Jongeren kunnen zich ertoe verbinden om de slachtoffers te helpen door de verspreiding van hatelijke publicaties te stoppen.

Voor meer informatie over het beleid tegen cyberpesten op school ga naar onze rubriek ‘onlineveiligheid op school of in de organisatie’.

Hoe reageer je op online pesten? Het slachtoffer - de dader - de omstaanders

• Beantwoord geen e-mails/berichten van de pester
• Blokkeer het nummer en/of    e-mailadres van de pester
• Maak screenshots
• Meld het pestgedrag op de website of app
• Contacteer de gratis hulplijn van Awel 102 of Child Focus 116 000.
• Breng het CLB-centrum van de school op de hoogte

Tegenover het slachtoffer: geruststellen, begeleiden

• Stel de jongere eerst gerust en prijs hem omdat hij naar je toe gekomen is. Dat is al een grote stap.
• Concentreer je op de feiten. Stel geen vragen over de oorzaken van de situatie, dat is in eerste instantie niet nodig om de crisis aan te pakken.
• Grijp in om het probleem in te dijken. Probeer de kwetsende inhoud van het internet te laten verwijderen.

Respecteer het tempo van het slachtoffer en onderneem alleen stappen als de jongere zich er klaar voor voelt en ermee akkoord gaat.

Tegenover de dader: versterk de empathie.

• Nultolerantie: maak hem duidelijk dat elke vorm van pesten onaanvaardbaar is!
• Stigmatiseer hem niet, versterk hem niet in de rol van pester, dat kan de situatie soms verergeren.
• Neem de tijd voor een rustig gesprek waarin je de dader op zijn verantwoordelijkheid wijst. Zoek samen met de dader oplossingen om het zoveel mogelijk goed te maken (verontschuldigingen, gesprek met het slachtoffer...).
• Speel in op zijn empathie en probeer hem de emoties van het slachtoffer te doen begrijpen.

Tegenover de omstaanders: maak ze verantwoordelijk.

• Nultolerantie: maak hen duidelijk dat elke vorm van pesten onaanvaardbaar is!
• Iedereen speelt een rol: kwetsende inhoud wordt niet gedeeld maar geblokkeerd.
• Moedig hen aan om het slachtoffer te steunen en om invloed op de pester uit te oefenen om te stoppen.
• Moedig hen aan om sociale media op een positieve, eerlijke en vriendelijke manier te gebruiken.

Hoe maak je jongeren bewust voor cyberpesten?

Spoor jongeren aan om zich online met burgerzin te gedragen.

• Bespreek samen wat ze op het internet doen, en waarom.
• Laat ze stilstaan bij de potentiële gevolgen van hun houding. Hoe zouden ze in verschillende situaties reageren?
• Werk met hen aan empathie, door hen te helpen de impact van pesten op de slachtoffers te doen begrijpen.
• Wijs erop dat iets voor iemandgrappig kan zijn maar voor iemand anders niet.
• Leg uit welk gedrag wettelijk strafbaar is.

De belangrijkste oplossingen zijn:

• opvoeding,
• preventie
• en dialoog.

De pester is vaak een bekende van het slachtoffer die zich niet altijd bewust is van de gevolgen en de ernst van zijn daden.

We moeten een educatieve strategie opzetten in samenwerking met alle betrokkenen: jongeren, ouders, scholen, CLB-centra...

Meer lezen

• www.medianest.be is een informatieve website voor ouders rond media-opvoeding
• Kies Kleur Tegen Pesten stelt een waaier van initiatieven voor om pesten te voorkomen: www.kieskleurtegenpesten.be

Sexting

OK of niet OK ?

De uitwisseling van seksueel getinte beelden of berichtjes is een manier van alle tijden en leeftijden om te experimenteren met seksualiteit. Sexting kan zo deel uitmaken van een gezonde seksuele ontwikkeling waarbij jongeren volop hun (seksuele) identiteit uittesten en vormgeven. Er is geen probleem zolang er wederzijdse toestemming is en elkaars grenzen worden gerespecteerd.

Maar wat is aanvaardbaar seksueel gedrag?
Waar liggen de grenzen?

• Wederzijdse toestemming staat centraal: niemand wordt onder druk gezet of gedwongen.
• Er is een zekere “gelijkheid” tussen de betrokkenen, bijvoorbeeld qua leeftijd.
• Het gedrag komt overeen met de graad van volwassenheid.
• Het gedrag is aangepast aan de context.
• Het gedrag respecteert de integriteit en de waardigheid van de betrokkenen.

Wederzijdse toestemming speelt een cruciale rol. Dat betekent dat sexting aanvaardbaar is op voorwaarde dat de betrokkenen er zonder dwang mee instemmen om foto’s met een seksueel karakter te maken en uit te wisselen. Die foto’s zullen dan niet online worden verzonden of gepost. De foto’s en video’s blijven in het intieme kader waarin ze werden verstuurd. Jongeren respecteren elkaar, verspreiden de foto’s niet en verbreken de vertrouwensband niet.

Hoe kan je veilig sexten?

• Bescherm je reputatie: zorg dat je onherkenbaar bent. Dat wil zeggen dat:
  • je hoofd niet zichtbaar is;
  • je tattoos, piercings, geboortevlekken, accessoires of andere herkenbare dingen, niet te zien zijn;
  • de achtergrond neutraal of vrij is van posters of andere herkenbare elementen.
• Doe het alleen als je er zin in hebt, nooit als je onder druk wordt gezet of tegen een vergoeding.
• Doe het alleen als je er zeker van bent dat de andere het leuk zal vinden. Verstuur de foto’s alleen als de ontvanger ermee instemt.
• Verstuur sexy foto’s alleen als je 100% zeker bent van jezelf en er geen spijt van zult krijgen.
• Wissel alleen foto’s uit met betrouwbare mensen die je in het echte leven kent en die zich op een volwassen manier gedragen.
• Zorg ervoor dat de ontvanger de foto’s verwijdert.

Wat bij grensoverschrijdende sexting?

• Hou het hoofd koel: schiet meteen in actie om eventuele schade te beperken.
• Pas je privacy-instellingen aan: het is mogelijk dat iemand sexy foto's van jou verspreidt die je zelf nooit hebt verzonden. Je privacy-instellingen zijn misschien niet up-to-date. Verander ze dus meteen om je foto’s of berichten onzichtbaar te maken.
• Contacteer de verspreider: probeer hem over te halen om te stoppen. Contacteer de andere ontvangers en vraag hen om te stoppen.
• Meld de inhoud op de website of het sociaal mediakanaal. Vermeld het beeld, je leeftijd en dat je geen toestemming hebt gegeven om dit online te plaatsen en dat je wilt dat het verwijderd wordt.
• Vraag hulp: overwin je schaamte en vraag hulp aan je ouders, opvoeders, een gespecialiseerde organisatie,... Blijf er niet mee zitten.
• Wees discreet: vertel niet over je probleem, want de informatie kan zich in je vriendenkring of zelfs op sociale media verspreiden.
• Zoek alle foto’s: probeer alle foto’s te verwijderen en te laten verwijderen die je op alle openbare diensten vindt, zoals sociale media, websites, blogs, peer-to-peer netwerken enz. En wis ze van je harde schijf.
• Let op je online reputatie: wees voortaan voorzichtig en sext enkel met iemand die je vertrouwt. Maak jezelf ook onherkenbaar.

Om er meer over te weten:

• www.sexting.be;
• www.ikbeslis.be;

De pedagogische hulpmiddelen

• Het lespakket “Sexting @ School”: Deze lesvoorbereiding over sexting is ontwikkeld voor leerlingen van het middelbaar (12-18 jaar) en bespreekt seksualiteit en sociale media.
• Het toneelstuk Sex Thing: Het toneelgezelschap “Arts Nomades’ heeft in nauwe samenwerking met Child Focus een voorstelling over sexting gemaakt. Het schokkende stuk wil de jongeren verantwoordelijkheidsbesef bijbrengen.
  #VU wil het schuldgevoel en de verantwoordelijkheid verplaatsen van het slachtoffer naar de persoon die in een relatie het vertrouwen heeft geschonden. Fragment
• Sextoooh.be: en online educatief platform rond sexting en genderstereotypes, voor professionals die met jongeren werken
• Schoolaanpak rond sexting "Let's talk about sexting"
• KLAAR-reportage over sexting
• FriendZone: in samenwerking met IBM, Child Focus en LUCA School of Arts ontwikkelde Technopolis een unieke online escape game.

Online challenges

Er verschijnen regelmatig nieuwe challenges online. Hun succes bij minderjarigen varieert. Preventie hierrond vereist een oprechte, directe dialoog met de jongeren, zelfs als het onderwerp hen niet lijkt te interesseren. Vaak zijn ouders niet op de hoogte van deze online challenges.

Ontdek hier ons lespakket om online challenges te bespreken in je klas.

Hoe maak je jongeren bewust voor online challenges?

• Volg het nieuws over de digitale wereld. Zoek informatie bij de actoren van media-opvoeding zoals de website of sociale media van Child Focus. Vraag het aan jongeren zelf. Zo kan je de nieuwste trends met hen bespreken en hen in de positie van experts plaatsen.
• Praten betekent nooit aansporen, maar maakt het mogelijk om de gedachten van jongeren te kennen. Door erover te praten, kan je de jongere laten stilstaan bij zijn eventuele bedoeling om mee te doen.
• De kwetsbaarste jongeren worden vaak het sterkst door challenges aangetrokken. Als een minderjarige wil deelnemen aan een challenge, kan je hem vaak tot andere gedachten brengen door hem over zijn angsten, problemen of gemis aan te spreken. De jongere kan de challenge beschouwen als een uitweg. Jij moet hem helpen om betere en minder gevaarlijke oplossingen te vinden.
• Het feit dat een jongere belangstelling heeft voor een challenge of erover praat, betekent niet automatisch dat hij zal meedoen. Het is een populair gespreksonderwerp tussen jongeren, misschien ook in je omgeving. Je mag het niet dramatiseren maar moet het wel ernstig nemen.
• Zorg ervoor dat je leerlingen je vertrouwen. Ze moeten zich veilig voelen. Maak duidelijk dat je ze niet zult straffen. Dat alles wat ze vertellen onder jullie zal blijven. Dat je er niet (systematisch) met de ouders over zult praten.
• Een challenge kan voor de jongere een manier zijn om aan zichzelf te werken. Je kan hen niet kwalijk nemen dat ze groot willen worden. Herinner hen eraan dat experimenten en ontwikkeling in een veilig kader moeten gebeuren.

Meer lezen

www.medianest.be is een informatieve website voor ouders rond media-opvoeding.

Deze publicatie legt de werking van digitale challenges uit binnen de logica van het puberproces. Moeten de morele paniek en de karikaturale uitvergroting van deze fenomenen in de media de opvoeders alarmeren? Hier is het de bedoeling om als volwassene vragen bij de jongeren uit te lokken.

• Waarom zou ik de challenge aangaan?
• Wat is de impact op mij? Op de anderen?
• Hoe bespreek je deze challenges zonder jongeren in gevaar te brengen door een intimidatie-effect uit te lokken?

Deze tekst reikt tools aan professionals om te leren nadenken over de preventie en de begeleiding van de kwetsbaarste personen en jongeren in het bijzonder.

Er bestaan veel mogelijkheden:

Meer lezen

www.medianest.be is een informatieve website voor ouders rond media-opvoeding

Meer technische tips om veilig te surfen online: www.safeonweb.be