Mensen zijn kwetsbaar en vluchten massaal. Het is chaos aan de grenzen met Oekraïne. Heel Europa trekt voor het eerst massaal aan hetzelfde zeel in een vluchtelingencrisis. Maar de realiteit is dat Polen en de andere buurlanden deze onwaarschijnlijke instroom niet alleen gebolwerkt krijgen.

Beelden van vermoeide (groot)ouders en al dan niet alleenreizende minderjarigen die verward of huilend de grens overstaken, lieten niemand onberoerd. Initieel vooral Polen, maar al snel kwamen mensen van over heel Europa een handje toesteken. Vrijwilligers met het hart op de juiste plaats, klaar om te helpen waar kan. Voedsel- en kledijbedeling, transportcoördinatie, tolken, medische hulp … velen willen niet machteloos aan de zijlijn toekijken en nemen zelf initiatief.

Natuurlijk is het cruciaal dat we oorlogsvluchtelingen ondersteunen die net hun hebben en houden, en zelfs geliefden moesten achterlaten. Maar waar we te allen tijde moeten voor zorgen is dat deze kwetsbare personen geen slachtoffer worden van uitbuiting. We moeten voorkomen dat de extra kwetsbaren onder hen, zoals niet-begeleide minderjarigen, vermist geraken of worden uitgebuit door mensen van minder goede wil; enkelingen die de chaos als een opportuniteit zien om ongezien hun slag te slaan.

Orde in de chaos

Wanneer particuliere initiatieven zonder enige vorm van controle worden toegelaten, krijgen mensenhandelaars en mensen met slechte bedoelingen vrij spel. Er vertrekken dagelijks particulieren met busjes naar de grens met Oekraïne om vluchtelingen, waaronder alleenreizende minderjarigen, naar West-Europa te brengen. Of ze hier ook effectief aankomen en/of geregistreerd worden, is maar de vraag. Wie van slechte wil is, staat niet te springen om kinderen in te schrijven in een registratiecentrum.

De instroom van niet-begeleide minderjarigen is enorm. Vele mama’s blijven in Oekraïne om hun dienstplichtige mannen en meerderjarige zonen bij te staan. Hun minderjarige kinderen sturen ze alleen de grens over. Op zoek naar veiligheid. Deze instroom gaat onverminderd verder, zeker nu de angst leeft dat de Oekraïense president Zelenski zich mogelijk genoodzaakt ziet om de dienstplicht te verlagen. Velen zouden dan het zekere voor het onzekere nemen en hun 16- of 17-jarige kinderen alleen over de grens sturen om dit te vermijden.

In elke crisis schuilt een opportuniteit

Het is onze plicht om te voorkomen dat Oekraïense kinderen, die door hun ouders aan ons worden toevertrouwd, alleen gelaten worden, verdwijnen of slachtoffer worden van misbruik of uitbuiting. Daarvoor is er dringend nood aan beschermingsmechanismen en coördinatie. Huiswerk voor de grenslanden (mét extra ondersteuning vanuit de EU), maar ook voor ons, in België.

We moeten leren uit voorgaande crisissen. Covid-19 leerde ons het belang van de 3 C’s: eenheid van commando, controle en communicatie. Concreet denken we aan de volgende aanbevelingen:

• Een crisiscel oprichten op federaal niveau die de toestroom, opvang en begeleiding van Oekraïense vluchtelingen coördineert, met bijzondere aandacht voor de extra kwetsbaren zoals niet-begeleide minderjarigen.
• Het traject, de registratie en de opvang van niet-begeleide minderjarigen altijd professioneel omkaderen en niet overlaten aan ongecontroleerd particulier initiatief. Indien er zich hier problemen stellen, moeten we kunnen terugvallen op een professioneel opvangnet.
• Dringend extra middelen investeren in (professionele) voogden die deze omkadering mee kunnen verzekeren zodat de rechten van deze kinderen te allen tijde gewaarborgd worden.  
• Elk particulier opvanginitiatief, zeker voor minderjarigen, grondig screenen.
• Een spoedcursus detectie van mensenhandel voorzien voor pleegzorgdiensten, voogden en steden en gemeenten.

We hebben nood aan gecoördineerde actie. Vandaag. Niet morgen. Nu.

Heidi De Pauw,

CEO Child Focus